Малик Зенгер
«Мерген» есімді әнші осыдан 3-4 жыл бұрын британдық Last.fm музыкалық әлеуметтік желісінен жарқ етіп, отандық интернет пайдаланушыларын таң қалдырды. Бүгінде заманауи жолмен өнерін iTunes арқылы таратып жүрген Ақмарал Зықаеваның танымалдылығы шетел асты. «Екпін» мәдениетіміздің мәртебесін асқақтатып жүрген жас талантты әңгімеге тартып, жақын танысуды жөн көрді.
— Өзіңіз жайлы айтып берсеңіз. Шығармашылықпен қашаннан бастап айналыса бастадыңыз?
— Мен 13 жасымнан бастап өлең жазамын. Ахмет Жұбанов атындағы музыка мектебінде оқығандықтан, музыканы шығару аса қиындық туғызған емес. Мектепті бітіргеннен соң Құрманғазы атындағы консерваторияға түсіп, скрипка сыныбы бойынша бітіріп шықтым. Консерваториядан кейін қосымша тағы да шығармалық және техникалық білім алғым келді. Сол кезде екіге бөліндім десем де болады. Өйткені екі ЖОО-нына бір уақытта түстім. Біріншісі, Голливудтың Musicians Institute-та «Independent Artist» бағдарламасы бойынша болды. Бұл бағдарлама қарапайым тілмен айтсақ, «тәуелсіз суретші» дегенді білдіреді. Оған дыбыс режиссурасы, композитерлік, менеджерлік, дизайнерлік, бәрі-бәрі кіреді. Ал екіншісі, Қазақ Ұлттық Техникалық университетіне «Кибернетика» факультетіне сырттай оқуға түстім. Себебі кішкентайымнан компьютерді өте қатты жақсы көремін. Он сегіз жасымда компьютердің барлық бөлшектерін сатып алып, өзімнің алғашқы компьютерімді жинағаным бар (күліп).
— Сіздің бойыңызда тек шығармашылыққа ғана емес, нақты ғылымға да негізделген бастау бар екен. Бұл екеуін өмірде қалай байланыстырасыз?
— Миымның оң бөлігі де, сол бөлігі де бірдей жұмыс істейтіндігін сеземін (күліп). Сол үшін маған жұмыс істеу де оңайға түседі. Қазір студияның директорымын, жұмыс барысын қай жағынан алғанда да оңай қабылдай аламын. Өйткені музыканы техникалық жағынан да, шығармашылық жағынан да қалай болу керектігін жақсы түсінемін. Мысалы, бір қиын өлеңді жазу үшін оған қандай аспаптардың, қандай техникалық құралдардың қажеттігін алдын ала біліп тұрамын.
— Қандай бағыттағы музыкамен айналысасыз?
— Бүгінде «Мерген» деген лақап атпен өз шығармашылығыммен айналысамын. Негізгі бағытым фольк, электроника, трип-хоп, поп-рок. Мақсатым — шетелдік ән жазу технологиясы арқылы қазақтың дәстүрлі әндерін тыңдармандарыма жеткізу.
— Бірінші альбомыңыз жайында айтып берсеңіз?
— Менің бірінші альбомым консерваторияны бітіргеннен кейін 2009 жылы 22 жасымда шықты. Альбомды жазу барысында белгілі бір концепциям болған жоқ. Жан дүниемнен не шығып жатты, соны ғана жаздым. Бұл альбомды тыңдай отырып, музыкалық өрлеуімді сезесіз. Өйткені алғашқы әндер мен кейінгілерінде кәдімгідей өзгерістер бар. Басында әнге аранжировка жасауды білмеген кезім еді, ал соңғы туындылардың аранжировкасын барлығын өзім жасап шыққанмын.
— Ал екінші альбомыңыз?
— Екінші альбомым «Аян» деп аталады. Бұл альбомымның Қазақстанда релизі болмады. «Аян» шыққанда елімізде ол жайында ешкім айтпады, ешкім жазбады. Бірақ оның релизі халықаралық болды. Өйткені «Аян» шыға салысымен бүкіл әлемнің iTunes, amazon, emusic сынды көптеген интернет дүкендерінен орын алды. Бүгінде ешқандай жарнамасыз, ешқандай пиарсыз өтіп жатыр. Ай сайын ақшасы түсіп тұрады.
— Интернет арқылы сатылып жатқан альбомдарыңыздың қаншалықты өтіп жатқандығы туралы статистика бар ма?
— Көбінесе шетелдіктер сатып алады. iTunes-та байқағаным бойынша музыкамның ұнайтындығын, оның азиялық бір өзге әуен екендігін айтып, пікірлерін қалдырып жатқан тыңдармандар көп. Статистикасына келетін болсақ, оны тіпті немен салыстырарымды білмеймін. Бүгінде бүкіл альбомды болмаса да, ішінен жеке әндерді сатып алып жатыр. Олардың саны жүзден асады. Ал тыңдалғанына келетін болсақ, bandcamp-тың есептеуі бойынша толық альбомды сегіз мыңнан астам адам тыңдап шыққан.
— Әндеріңізді халық алдында орындағаныңызды көрген емеспіз. Неге?
— Егер тура мағынасында айтатын болсам, менің әндерім халық алдында жәй орындай салуға келмейді. Себебі оларды орындағанда арнайы көркемделген сахна болуы қажет. Әнді орындап тұрған сәтте ол театр қойылымындай ерекше болмаса, тыңдарманға оны түсіну қиын.
— Сізге шабыт беретін адам бар ма? Негізінен шабытыңыз қай уақытта келеді?
— Менің нақты объектім, музам жоқ. Бірақ музыканы күндіз емес, түнде жазамын. Өйткені маған солай ыңғайлы... Мүмкін «Аян» деген сол шығар.
— Сіз әндеріңізге бірінші сөзін жазып барып музыка жазасыз ба, әлде керісінше ме?
— Мен музыка мен поэзияны бөліп қарай алмаймын. Жаңа туындым дүниеге келетін кезде біріншіден идея келеді. Сосын образды елестетемін. Біртіндеп әдемі сезімдер, қуаныш пен шаттық немесе мұңды нәрселер ойыма келеді. Нақтырақ айтсам, сеземін. Ол образдар кинодағыдай дами бастайды, сол кезде сөздер де, музыка да, біртіндеп пайда болады. Музыка жазып алып, енді бұған қандай сөздер жазсам екен деп отыру менде болып көрмепті.
Евгений Ким, Найля Нигматулина
— Эстрада жұлдыздарына көзқарасыңыз қандай?
— Жақсы деп айта алмаймын. Бірақ бұған эстрада кінәлі емес. Бізде жемқорлық көп, сондықтан да бәрі нашар. Сонымен қатар, менталитет, ой-санамыз нақты, шынайы эстраданы болдырмауда. Мысалы, теле-радионы алатын болсақ. Егер сенің туындың өте сапалы болса, ол негізінде эфирде тегін берілуі қажет. Әлем бойынша солай. Ал бізде музыкаға түк қатысы жоқ «көкелер» радионың директоры болып отырып алады да, әншілердің әндерін эфирде беру үшін олардан ақша талап етеді. Олардың ойынша, бастық болу деген - әртістерден ақша алу. Өйткені ол тек директор болғысы келмейді, сонымен қатар, өзінің дәрежесімен нәпақа тапқысы келеді. Сол үшін бізде эстрада жоқ. Тек қана жатып-ішерлер ғана бар.
— Қазір қандай жобалармен жұмыс жасап жүрсіз? Болашақта үшінші альбом шығару ойыңызда бар ма?
— Үшіншісіне, шынымды айтсам, физикалық тұрғыдан шаршадым. Қазір «Қазақ лаундж» деген жобаны дүниеге алып келіп, сонымен жұмыс жасап жатырмыз. Ол коммерциялық не әлеуметтік жоба деп айтуға келмейді. Турасын айтсам, бұл экспериментальді альбом.
— Лаундж турасында түсіндіріп берсеңіз?
— Лаундж деген музыкалық стиль. Ол біздің мәдениетімізде, тұрмысымызда, тек қана бізде емес, бүкіл әлемде бар стиль. Ол музыканы тыңдағысы келетін емес, демалғысы келетін публикаға арналған. Жалпы лаундж дегеніміз релаксацияға арналған музыка болып табылады. Лаундждың қатарына чил-аут, эмбиент, лоу-фай, даунтемпо сынды музыкалар жатады. Бұл музыка белгілі бір атмосфераға қосымша ретінде жүреді. Мысалы, әдетте қымбат кафелерде отырғанда фондық музыка шығып тұрады. Сол өзіне аса назар аударғанды қажет етпейтін, тек атмосфераға қосымша жүретін фондық музыка — релакс музыка, яғни лаундж музыка деп аталады.
Евгений Ким, Найля Нигматулина
— Сонда лаундж музыканың арнайы тыңдармандары жоқ деуге бола ма?
— Ол қате пікір. Керісінше лаундж музыканың тыңдармандары өзге жанрдағы музыкаға қарағанда өте көп. Мысалы, ауыр жұмыс күні аяқталып, үйіне шаршап келген кезде адамдардың поп, рок музыканы тыңдауға шамалары болмайды ғой. Сол кезде олар көбіне лаундж музыканы тыңдайды. Ол адамды тыныштандырады, әрі сергітеді. Лаундж музыка тіпті терапевтік мақсатта да өте пайдалы.
— Бұл бағытта ән жазып жатқандығыңыздың мақсаты қандай?
— Біздің негізгі принцип — электроника арқылы урбандалған адамдардың, соның ішінде жастардың көңілдерін халық әніне аударту. Көбіне қала тұрғындарының теледидарды көріп отырып айтыс, не дәстүрлі ән басталса, басқа арнаға ауыстырып жіберетіндері жетерлік. Ал біз сол Батысқа еліктеп кеткен адамдарды халық әнін түсінбейді екен деп қоя салмай, керісінше олардың назарын өздерімізге аудару, Қазақстанға қайтару. Қазақта да әдемі әндер, әдемі күйлер барын Батыстың тәсілдерімен, техникаларымен көрсету. Мысалы, олар Ақан Серінің «Қараторғай» әнін өмірлерінде естіп те көрмеген болар, ал біз оны осы лаундж стилінде жеткізсек, олар оның әнін немесе сазын, сөзін ұнататындығы сөзсіз. Бірақ лаундж музыканы тыңдаушы оның оригинал емес екендігін, оған түрлі аранжировка жасалғандығын жақсы түсінеді ғой. Сонда тыңдарманда бұл әннің алғашқы нұсқасын тыңдауға деген құштарлығы пайда болады. Бұдан біз халық әнін тыңдаушылар қатарын біртіндеп көбейтеміз. Сондықтан да халық әнінің насихаты жолында лаундж музыканы бір көмек деп қабылдау қажет.
— Түсінікті. Жобаңыз жайында айтып өтсеңіз. Сонымен қатар, жобаңызда лаунджға не үшін «қазақ» деген сөз қосылған?
— Бұл жобаның авторы, әрі продюсері менмін. Ал жобаның негізгі композиторы мен аранжировщигі Толықбаев Әділжан деген азамат. Мен сол Әділжанның дүниеге алып келген туындыларына электроника қосамын. Себебі лаундж музыка элекроника бағытындағы музыканың қатарына жататындығын алдында айтқан болатынмын.
Жасап жатқан лаундж музыкамыз Қазақстанның нарығын жаулап алады деген мақсатымыз жоқ. Дәл қазіргі уақытта біздің жасап жатқанымыз тәжірибе ретінде: қазақ халқы бұл музыканы қалай қабылдайды екен, оған үйрене алады ма, және бұндай музыка жасаудың қажеті бар ма, соны көру. Ал «қазақ» деген сөздің Қазақстанда жасалып жатқан барлық дүниеге қосылуы қажет деп ойлаймын.
Эмиль Амриев
— Сонда сіз дәстүрлі әнге белгілі бір электронды техникаларды қолдану арқылы өзгертулер (аранжировка) енгізгенді дұрыс деп есептейсіз бе?
— Жоқ, әрине. Бірақ не дегенімен ХХІ ғасырда өмір сүріп жатқандықтан, тәжірибені түрлі эксперименттер жасау арқылы ғана жинай аламыз. Аранжировка арқылы қазақтың дәстүрлі әндерін құртып жатқан жоқпыз, себебі халық әнінің берік тамыры бар. Оған қандай өзгертулер енгізсе де, халық әні болып қалады. Мысалы, мен дәстүрлі әнді дәстүрлі киіммен салыстырамын. Біз дәстүрлі киімді күнде жұмысқа киіп бармаймыз ғой, заманға сай еуропалық үлгідегі киімдерді киеміз. Дәстүрлі киімдерді мұражайдағы жәдігер ретінде қабылдаймыз. Музыка да солай, дәстүрлі халық музыкасын тек тыңдаймыз да қоямыз.
Ал қазір елімізде фэшн-индустрияның дамуына сай қазақы ою-өрнектердің, нышандардың киімімізде болғандығын модельерлерден талап етудеміз. Неге сонда қазіргі музыканы халық музыкасының элементтерімен жасамасқа?!
— Лаундж музыканы интернетпен не байланыстырады?
— Дұрысы музыканы интернетпен не байланыстырады?! Интернет пайда болғаннан кейін адамдар музыкаға оңай қол жеткізе алатын болып, CD диск шығарушылар тақырға отырды. Бұрындары бір ән танымал болу үшін радиоға беріп, телеарналарға бейнебаянын беріп, CD-ге көшіріп, таратып жататын болса, бүгінде осылардың басын қосатын жаңа алаң пайда болды. Ол — интернет. Лаундж музыка да осы интернет арқылы тарайды.
— Сонда лаундж музыканы интернеттен тыңдап, әрі жүктей аламыз ғой, иә?
— Жүктей алмассыз, бірақ тыңдауға болады. Лаундж музыкамен байланысты жоба дүниеге келгеннен соң оған арнайы интернетте парақ жасалады. Сонда автордың барлық музыкасы және музыкадан өзге оның дүниеге келуі, оны жасауда еңбек еткен адамдардың жұмысы, бұл жобаға қатысты дүниелердің барлығы сонда салынады. Сол арнайы интернет парағында тыңдауға мүмкіндігіңіз болады. Ұнаса, сатып алсыз.
— Интернет арқылы танымалдылыққа ие топтар, әншілер туралы ойыңызды айтып өтсеңіз.
— Интернет деген — еркіндік. Мұнда сен өз шығармашылығыңмен қай уақытта, қанша уақыт қаласаң да, айналыса бересің. Мұнда сен ешкімге тәуелді емессің және өзіңнің тыңдармандарың бар. Интернет әншілері блоггерлер сияқты десе болады. Бірақ олар жазбайды, ән айтады. Егер телевизияда белгілі бір формат және цензура болатын болса, интернетте олар жүрмейді. Оның, әрине, қауіп-қатері де бар, бір жағынан еркіндік те сонда. Өзім туралы айтатын болсам, мен ешқашан теледидарға, не радиоға шығуға тырысқан адам емеспін. «Мерген» менің әуестігім. Егер менің өнерім тыңдармандарға ұнап жатса, олар қалағанынша тыңдап, қалағанынша таратады.
— Жаныңызға музыканың қай жанры жақын?
— Жалпы музыканың барлық жанрларын жақсы көремін. Өзімнің музыкамды жазатын кезде де белгілі бір жанрға қатып қалмаймын. Егер мен жасағым келіп тұрған образ жанрлардың белгілі бір рамкасынан шығып кетіп жатса, оны дұрыстап, әлек болмаймын. Өйткені бірінші кезекте өлеңнің образы маңыздырақ.
Мысалы, менің жазып жатқан музыкам таңқалдыратын бір өзге сезімдер тудыруы керек болса, мен не үшін оны рэп жанрына салуым керек?! Егер мен оның рок стилінде болу керек екендігін сезіп тұрсам, оны рок стилінде жасаймын.
— Ал енді алғашқы бейне баяныңыз жайында айтып берсеңіз.
— Бейне баян түсіруге өзім құштар емеспін. Өйткені оның барлық жұмыстарын өзім жасағым келеді, ал оны жасау үшін өте көп уақыт керек. Менде ол уақыт дәл қазір мүлдем жоқ.
Ал бұл бейнебаян аяқ астынан түсірілді. Достарым неге менің бейне баяным жоқ деп таң қалатын. Ол уақытты, әрі қаржыны талап етеді деп айта бастаған едім, сонда олар біз саған түсіріп берейік деген ұсыныс білдірді. Сосын не түсіретіндігімізді ойластыра отырып, достарым осы бейне баянды түсіріп берді. Барлығы солардың арқасы, ешқандай артық шығын шыққан жоқ. Бейнебаянды түсіру барысында қаражат тамақ пен жанармайға ғана жұмсалды.
Келесі бейне баянымды қашан түсіретінім белгісіз. Себебі әндерімді визуалдауға келетін құрылғылар бізде әлі жоқ. Мен оларды Қытайдың фантастикалық киноларындағыдай 3D форматында, театрланған түрде болғанын қалаймын. Ал бізде ондай технологиялар да, ондай режиссерлер де, ондай қаржы да жоқ. Сол үшін бір сөзбен айтсам, өзімнің әндерімді бейне баянмен құртқым келмейді.
— Қандай музыканттарды, әншілерді тыңдағанды жақсы көресіз?
— Бұрын мен неше түрлі музыка, неше түрлі орындаушыларды тыңдайтынмын. Ал қазір күн өткен сайын өзім музыкамен жұмыс істегендіктен оны тыңдауым да азайып бара жатыр. Жұмыс уақыты аяқталғаннан кейін шаршағандығым соншалық, тыныштық ең әсем әуендей көрінеді.
Егер талғам жайлы айтатын болсақ, Моцарт болсын не қазіргі заманауи музыка болсын, орындаушының жан дүниесімен жасағандығын сезсем, сүйсініп тыңдаймын.
— Отандық музыканттардан кімді ерекше атап өте аласыз?
— Біздің қазақстандықтардан ерекше Ерболаттың жұмыстары ұнайды. Әндерін қандай стильде орындайтындығы маңызды емес, бастысы ол тыңдарманына әндері арқылы нағыз қазақы рухты жеткізе алады. Әсіресе әндеріне домбыраның үнін бұзбай өз қалпында жеткізетіндігі қуантады. Ерболат бүгінде домбыраның үні мен попсалық музыканы шебер үндестіре білген жалғыз адам болса керек.
Бұл Қазақстанда, ал шетелде жүріп қазақтың музыкасын насихаттап жүрген біз біле бермейтін қаншама қандастарымыз бар. Мысалы Мамыр немесе Саадат (Saadet Türköz — Швейцарияда тұратын қазақ қыз, бұл оның сайты http://www.saadet.ch) . Бұлар Қытайда, Щвейцарияда жүрсе де, өздерінің қазақ екендіктерін ұмытпай, қазақтың музыкасын бүкіл әлемге танымал етіп жүр.
Осы орындаушылардың қазақ тілінде айтатын әндерін тыңдап көрсеңіз, шынымен де сонау кеңес заманына дейінгі кездің орындау мәнерін сол қалпында сақтап қалғандығына көзіңіз жетеді. Өзіміз уақыт ағымымен жоғалтып алған қазақ музыкасының ерекше қасиетін олар сақтап қалғандай.
Сергей Рудаков
— Өмірге құштарлық тудырып, мақсатқа жету жолында демеу жасайтын өзіңіз оқыған әдеби туындыларды атай аласыз ба?
— Жас кезімде, нақтырақ айтсам, сол 23 жасқа дейінгі кездерімде мен өте көп кітапт оқығанмын. Олардың ішінен нақты бір туындыны бөліп ала алмаймын. Өйткені ол туындылардың әрқайсысы менің жеке тұлға болып қалыптасуыма өз үлестерін қосты. Кезінде кітап оқығанды сүйетіндігім соншалық, жазушы болуды армандайтынмын. Ал қазір негізінен өз мамандығыма байланысты кітаптарды ғана оқимын.
— Музыкадан басқа немен айналысасыз, әлде негізгі мамандығыңыз музыкант және алдағы өмірді тек осы саламен байланыстырасыз ба?
— Менің болашаққа деген ерекше жоспарларым жоқ. Өйткені ертең не болатындығын, мені алдымда не күтіп тұрғандығын білмеймін. Мүмкін музыка пәнінен сабақ беретін мұғалім және бес баланың анасы болып отыратын шығармын. Мүмкін өз өмірімді отбасыма арнап, ешқашан музыка жазбайтын болатын шығармын... Сол үшін болашақта не болатындығы жайында айтудың қажеті де жоқ деп ойлаймын. Бойымда күш-қуатым барда музыкамен айналысуымды тоқтатпаймын.
Материалды дайындаған: Айнұр Ракишева,
Жалғас Ертай